Friday 23 October 2015

Khekkalna dankham chun tawk a rel no hin (When Reservation is no longer enough)

Khekkalna dankham chun tawk a rel no hin (When Reservation is no longer enough)
“We cannot succeed when half of us are held back”
                                                                                             -Malala Yousofzai (Nobel Laureate)

Thlangmi tamka thokna zong lai hei chun Thokna tarlang na(Job advertisement) ei en hin ahmasak chema ei mit thlak na chu thlang mi hmun pui(ST reservations) I zaka mo a awm, ti chu a chang thin. Mahi Darlong hei chai changloiin thlangmi a tam tianga ei dinghmun chu achang. Keihom mahei laka intang chun ki danginlam chuang no. Khekkalna dankham(Reservation policy) hin thlangmi hei hi ani chawisang hnekin hnung anen tawl tirna chu hroi chuang no ni ke ring. Thlangmi hei dinga khekkalna(Reservation) hi ei danpui(constitution) in thlangmi hei hi abika ani indong ei chang. Ma Khekkalna dankham (reservation policy) loi ngaitua hei ha chun thlangmi ei chunginchawia hnam dang hei ei hmawk theina dinga ma angka dan hi an loi i siam chu chang dingin ringhnel ding a boi. Ei India ram a zalena kum 69 lai a vun liam ta, tlangmi heichu Khekkalna dan(reservation) khawngaina hnuai naia ei la awm. Inkata mo…?? Atuna ei dinghmun en hi chun khekkalna(reservation) chu ei tul tano chu ti no ning a, changhomin khekkalna  chu an tawk ta no ti zawk dingin a awm. Khekkalna dankham hi atulno tina changloiin, ma hin eiin elna(competitiveness) chu thahnem takan an sia, asanchu mahin ei lungril chu lunghnipna ti awm tak chu anen nei tir.  Thlangmi khekkalna pek bel chu poisak loia hnamdang hei (general quoata) a va compete ngam thlangmi chu ei kutrual awmzat hnek homin an hroi chu ke ring. Asanchu, khekkalna ahin eiin nghat luat a, ma putianga va ngir chu ei ti a chang. Ma dingchun ei ram Govt. in mophurna anei jaka denchu ei nih homin mophurna ei nei hoi a chang. Atuna dinghmun chun, Quality zirna hnekin quantity zirna chu ei um tam tak zoka. Ei ti laklaw khekkalna danin Ei unai SC hei example loi hang en rei, anni hei hom hi reservation policy ei danin a siam pek, changa anni chun SC reservation quota pu tianga ngir chela midang nih hnam dang hei van siak pui chu an ti no, hlotlingna hom tamka an chang, hmun tamka ti deka chun General category a mi hei hnekin an kal tha zawk achang.. Maleiachun, anmani a tanghin ei zirding chu imo loi chang ta ngati? Reservation policy ei I nei chunga in nghata ei ngirna inpher loia kum 100 ka hnung homa ma angka naia la awm chun mo ei thil awi pu zok a chang tak. Awle, (Khekkalna dankham)Reservation policy ei inei sai chu ngirna sirbi a hmangin, atuna ei dinghmuna intanghin chungin chawina lam a pan tum zawk no ning mo…?

Does gender equality means eradicating patriarchy

Does gender equality means eradicating patriarchy

“Into that heaven of freedom, my father, let my country awake”
                                                                                                                  R. Tagore
Vonchun topic dang dai chunga ti ti hoina loi nei rei. Pathianin khawvela mihriam hi chi inhnikan ane siam, Nupang nih Ipa. Chun ma dung zui chun keichu ipa ke chang. Ipa kichang homin Ipa hei against a hong tawng keti.
BBC documentary film “India’s Daughter” chungchanga mi tamkan ei loi hoi tak ke ring, ma rual rual chun a documentary India govt in a ban ti thu hom chu ei hoi ke ring.  Mi then tamkan ei en tak ki hom ki ringhnel no, Keima ngei homin voi tamka ke en. Ki en hmasak lai chun ki sik-rimal an ding sar sar mai a chang. Ma documentary chung changa chun a ihman chipchiar vaikan hong ti no ning. Changrochu ma documentary hmang hin imo anlang suak machu a hong iti tum zok keti.  Ahmasak chema chiang vaika inlang chu “gender inequality”(nupang/Ipa in angloina), anhni na a chun, nupang chunga Ipa hnemkan ei ngaitua dan nih ei society a nupang dinghmun. Ma angkata ngaituana thliang loi hi ei India ram hmun tina an leng a achang.
A documentary loi en tak hei chun hoi eitia, bus driver Mukesh Singh(accused) a chun nupang(victim) chung changa imo ati? A tawi lamin, ani chun nupang chunga hmawphurna zong zong an pel rit. Nupang tumo chang hi rape/hnuamhen in aloi awm chun machu ama(anupang) dikloina leiin achang thin, ati. Achangnawle, Mukesh Singh a hi chu mi hmangloi tawpkhok ni a lung ril kapai in ngaituana thliang loi anpu hrim achang, malei zela nupang hnuamhen chaia (rape) tawk ti loia rapthlak angka chema that ngam hei laia loi awm a chang. Maleiachun, ahnianga intang chun nupang hmusang nih ma angkata ngaituana tha inpu sabei chu an thei hrim no. Changrochu, defence Lawyer Manohar Lal Sharma nih A.K Singh a hei angka personality, society chai changloia ei inrelbawlna (Justice system) hmun homa dinghmun poimaw inpu mihriam hei a inthokin nupang chung changa ma angkata tawngbai chu asuak chun machu ei society ding chun a vaninduai em em achang. Mukesh Singh(accused), defence lawyer M.L Sharma, A.K.singh-anmani tawngbai chu anmani denin pel anti, ringhnel ding aboi, ngaitua dinga poimaw pu chem zokchu mahi anmani chai ngaituana mo achang awle ei society in inka tokin mo an ngaituana chu eiin tawmpui…?
Ma documentary khi chu example khatka mai achang, ma angkata example tamka an awm. Sakhaw  nih society tina a example hom an dang.
Achangnawle atun Darlong khawvela ngirin loi hang thlir rei. Ei ni chun nupang hnuam hena that angka thil/sual(offence) chu buai pui ding ei nei no ti hom inlang inthial no ning. Gender inequality atang sa leiin nupang hnuam hen na a awm no ti phu in gender equality a famkim an ti thei bei? Ke ngai dan chun an ti thei no. A hnam angka chun ei ni hi transition stage a ei awm achang atunhin. Thil inthuk tham reng changloiin thil naran, ei nin tin nunna nih tual sunga ei ihmu thin nai nai hei loi hang en rei nawle.
I) Ei society chu itenka ri mo chu a liberal, changhomin, Important decision making hmuna iten hmana nupang chanhrang eiin la tir no/an la tir loi hom ei tum no, imo asan achang thei mahi?
II)Nupang chu “keeper of virtue” nih insung tungding pu, rongbawlpu ding angkan eiin ngai bik; insung putianga khawvel awma chun nupang in zalen vaika chanhrang alak chu eini chun ei pom zoi tak tak no in anlang. In sung putiang a loi suak hom chun koihrana in-hmang/rongbawl dingchun itenka ri mo chang chu ei phal.
III)A hnam angka homin loi hang changsiala Organization hrang hrang ei nei, Darlong Hnam Inzawm(DHI), Young Darlong Association(YDA). Changa ma hmuna hin hoitu nawle hruaitu ei ruat/ei thlang hei hin ipa chai inthlangin an awm thin anaranin, maleiachun decision making poimaw hmun nih huna hei a chun remchang an hmu no, imo a san a chang thei?
IV)Khawsunga hin Khaw-ulian ei ti hin inkata mo ipa chai ei thlang thin, nupang chanhrang/dinghmun ei pe thin no?
Koihran kong homa ma thu a hin ti ding chu a tam, changhomin atun ngeia hong ti chu thatna hnekin thatloina tamka anei thei.

Mahei kapai hi patriarchal society in entirna a chang. Maleichun, ei society a gender equality a famkim ei awi chun patriarchy hi boi atha no mo….???