Thursday 24 May 2018

Nature’s fury(Lei-lung ningthik na)



Lei lung(Nature) hi in phal(generous) fe a chang. Ani chun tiklai hmanin tuhman a thlei thliar ngai no, machu tui-fin hriata awm nga chang rise, vanlai zawla leng rimu chang rise nawle manmasi angka hmasial ram sa hom chang rise, lei-lung hma a chun anin ang rit nih a nai rit an chang. Pathianin thil hring (living beings) asiam zawng zawng hei laia manmasi chu danginlam chem ei chang. Manmasi chun lei-lung dan hnuaia inphiar a awi no a, a remchang dan nih in-hlawk na ding chai ngaitua in lei-lung dan hei chu a bawsiat rual rual in a kawl vela thil dam awm hei sum-in dawng na hom boiral na lampuia a hnawl a sa chang.
Ei sumindawng na lei-lung a hin rua-thli, thaivua, nisa, lir inhning angkata thil hei chu lei-lung dan sunga awm an chang nih manmasi in atun ari a eila ngam chel loi thil an chang. Chun, rua-thli, ni sa awm loi chun manmasi ngei hom chu lei-lunga iten ka hom dam thei no ni a chang.
Lei-lung dan chunga a ki hong ti tak angkan, rua sur hi thil siam hei damna dingin thil poimaw em em a chang. Chun, rua sur a tui lian chanchin chu khawvel insiam tir a tang renga manmasi in aloi hong i tawng nai thin nih hmatiang homa alan sual pui nai ding a chang. Rua-sur tui-lian na thu a ei ngaitua na kawt chu rengram khawpui rengzawla chun loi hang in nghat rei.
Rengzawl khopui a tuilian hi thil thar ihman a chang no. Rengram chu lal thunei na hnuaia a loi awm thin lai hun hei hom han tui lian an loi tong nai thin. Ma angkata tui lian an loi tong nai thin lei chun rengram lal in Howrah tui liam chu rengzawl khopui a a lut thei loina dingin rengzawl khopui hmar tinga a chun tui tial a loi in siam tir a chang kum tamka hma dai in. Ma chai chu changloiin, rua-sur tui-lian huna Howrah tui chu renzawl khopuia a lut loina dingin, tui-lam(canal) hom a loi in siam tir a chang. Maleiachun, ma thu a hi chun, rengram lal hma-thlirna(far-sightedness) chu inpak kai em em a chang. Atun lal thunei na hnuaia tangin suakin democracy in-relbawlna na hnuaia kum 70 ka lai ei hongin ka tak hnung homin ma angkata rengzawl tui lian na a inthoka suan lam zong na ngaitua na nih tumna tak chu tu government homin an nei no a chang.
Tuilian thu a ki hong ti ta seng seng, chika la hong ti sei ki ti a. India rama khopui awm hei kapai hi tui pui kawl hlira tung ding an chang. Chun, rengzawl khopui thut-ah luang howrah tui pui liam na san chu tamka an awm, changhomsiala asan lian chem nih poimaw chem hei chu ahnuaia angka hi an chang-
I.                   Howrah tui pui hning na(depth) boiral:-Tui pui chu a hning ari pai, atui dawng(volume) thei na hom a hnem. Howrah tuipui hning na chu kum tin an kiam tir leia chun rua-tui chika sur lei homin howrah tui chu a liam in renzawl khopui a chu a hnawk thin a chang. Ma angkata Howrah hning na kiam hi manmasi lei a chang. Manmasi chun mani sumin dawng na ding leiin howrah luang na pangai chu nansa takan anin chai nih an ri-naw hei kapai chu howrah rita an pai lei hom a chang sa.
II.                 Rengzawl khopui a tui fe lam thahnem loi(Poor drainage):- Rengzawl khopui a hin tui fe lam chu siam a chang, changrochu ma ka tia chun 90% chu hnom nih manmasi ri-naw a sip an chang leiin tui chu a luang thei ta zel no. Maleiachun, rua-tui chu luang na ding invai in khopui chu a hnawk phum ta zawk thin a chang. Makhela chun, rengral Lal in tui-lam(canal) a loi I siam hom hi kum tamka ngaisak na dong loi a awm a chang leiin howrah tui-liam chu tha hnem takan a kai thei no a chang.
III.              Renzawl khopui awm hmun(Geographical location):-Rengzawl khopui hi tui ri a inthokin 13 Metres(average height from sea level) chai chunga awm a chang nih rengzawl khopui nih Bangladesh kara  topographical slope hom chu 1-2 Metre chai inkara awm a chang.
IV.              Khopui a sum-in-dawng manmashi hei laia boiruak lama hma thlirna nei loi lei:-Rengzawl khopui a sumindawng manmasi mi tamka hei laia chun boiruak lama hma-thlirna a thlasam em em a chang. Maleiachun manmasi ri-naw, Plastics, hnom nih tir-dak hei chu tui pui nih a kawl vela hei chun an pai thin lei chun Howrah chu boiral mek lampui a pan nghal achang.
A lang dan chun, rengzawl tui lian thu a hin hun toi ka sunga kal pial na lampui ngaitua thei hi a chang hrim no. Changhomin, achunga ei hong I tarlang a san hei khi thahnem taka ngaitua in, mahei chunga chun Govt. in khir fekan hma a lak chun itenka ri mo chang chu in sanhim thei chu chang awm takin an lang.

Saturday 19 May 2018

Politics of Hung Assembly (Assembly kai nih thiam-fing)


Jeremia Darlong
India mi ei chang na leiin tik maw chang chun ei lawm em em thina-kawvela democracy lian chem nei rambung insung a mi khatka ei chang ve leiin. Ma chai chu chang loiin, khawvela in vong na dan(constitution) ziak sei chem nei tu hom ei chang sa nghal. Chun, dan hi a sei ari pai a hrilfia hom a takin, a kawt tual hom an za nghal aloi chang. Ma angkata ei dan kawt tual an zat luat lei chun, hun raltaka mi tamkan a hmang sual an tum nih hmatiang hom ahmang sual la tum zel anti.
A ral tak May ni 15 han, Karnataka Inthlang pui (Assembly Election) result tarlangin a awm zoi a inthokin nansa vaikan “thiam fing terin-tep(political crisis)” an piang ti chu ei hoi ni ei hmu pak a chang. Asanchu, inthlang pui result achun BJP-104, Congress-78, JD(S)-37 in a tawp leiin, tu political party homin hlaw-bel kai seat(majority) an dong chel no lei chun Karnataka a tu party mo Government tung ding thei ding ti zawna chu mei kang in zawn angka mai in India ram pum puia an thek dar ta a. Chun, ma ni den chun, Congress chun var vaikan BJP in ihman sir bi alak hma dai in JD(S) party rek kut anin sui ta zawk a chang. Changrochu, May nih 16 han Karnataka Governor, Pu Vala chun BJP party chu Karnataka a govt. tungding thei ding nih B S Yedddyurappa chu Chief Minister intiamna nei dingin sawmna a pek leiin Congress party chun Supreme Court kawt chu an hang kik ta zawk a chang. Congress party in Chief Justice hnianga a zan zana hearing nei dingin ngenna anin thlung na chu pomin Supreme Court chun zing dar 2:11 a chun hearing chu tannin zing 5:28 a ri in hearing nei achang rual rualin India roirel na history a phek thar hom ziakin a awm sa nghal a chang. Supreme Court chun zan-khawvar in hearing a nei hnung hom chun Chief Minister intiamna hun nei dinga awm chu a khap chuang no a, changrochu May nih 18 a hearing sun zawm nawk dingin thu a pe a chang. Nih 18 chun, Supreme Court chun thil awmzia a ngai fai rit hnung chun, May ni 19, chawhnung dar 4 sungin Assembly a floor test nei dingin thu a pe ta nghal. Ma hei kapai lei chun thiam fing boiruak chu a lum ta em em a chang. Chun, May ni 19 chawhnung dar 4 chun B S Yeddyurappa chu floor test nei hma chun an resign ta nghal zawk a chang.
Chun, ma angkata  “thiam fing terin-tep(political crisis) hnek homa zawna lian chem zawk pu chu, Governor Pu vala a chun a thuneina a hmangsual bei, ti hi a chang. Asanchu, ma angkata inthlangpui zoia hlo-bel kai loi seat(majority) an hmu no leia govt. tung ding thei loi na thil chu a loi inpiang nai ta thin ei India ram histawri a chun. Entirna in, a ral tak Goa inthlangpui, Bihar inthlangpui, Manipur inthlangpui, mahei kapai chu ei hang en nih ma hmuna Governor heiin an thuneina an lek dan hei chu inthuk takan ei hang ennon aloi chang chun, Karnataka Governor Pu Vala an a thuneina a hmangsual ti bak loi chu a sinthaw dan ihman hril fia dan ding a boi. Chun Pu Vala an BJP chu govt. tung ding dinga a sawm na chu  ei India dan pui(Constitution) dungzui a loi chang chun zawna hongin piang nawk chu, inkata mo Goa, Bihar nih Manipur a chun Congress chu Governor in Govt. tungding dingin sawmna a pek loi. Asanchu, Goa, Bihar, Manipur a hei han Congress chu single majority nei tu anloi chang hnung hom chun ma rama hei chun Govt. tunding dingin Governor in sawmna a pe no. Ma angkata Governor heiin an thuneina an phung dana thlei-thliarna awm chu ei inrelbawlna dinga hrisel loi tak nih ti awm tak a chang zawk. Chun ma angkata dana thuneina hmangsual na thu chu remchang na sirbi a hmaning Congress chun India ram thiam fing a chun a ding hmun in-hnur chu an hnet tir an tum ta zawk a chang. Chun, enkai chem chu, ma angkata thil inpiang lei chun India rama BJP in thlipui thaivua angka govt. a tunding na chu Congress in iten ka ri in mo idan chel ati?