Tuesday 5 June 2018

MAW-PHURNA IN-HMAI ZALENNA (WHEN RIGHT SANS RESPONSIBILITY)



MAW-PHURNA IN-HMAI ZALENNA (WHEN RIGHT SANS RESPONSIBILITY)

Jeremiah Darlong

              Naipang ki chang laia mi thil khat ka ki inhnil thei loi nih lungrila cham reng reng thin chu, Saibual khua “Ral khel” kin voi thin lai chu a chang. Atun ki hang ngai tua chun, innui kai thil angka mai in a awm ta zawk a chang. Ma hun lai han, ei reng rama chun kawr nih tlang mi(Tribes vs Non-Tribes) in elna chun tawp khawk na a loi thlunga. Ma angkata hnam nih hnam in elna a inthoka khua ni tui, nu-nai hei humhin na tul zia ngaituaiin khaw thalai nih Pa hei chun zan tin in-loin khua chu an hrung thin a chang. Ma angkata khua an hrung laiin zan ka chu ral an hong pung sawnnin dar chu an kai ta ah. Ma zana saibual khawsunga nu-nai hei rithla vai zia chu chun a ziak in inziak hom eila phek tamka lekha bu in inziak thei khop chang ati. Chun, in-hoitirna dar kai a chang hnung chun, khaw thalai nih pa hei chu rawl nansa fe insua in khawdung khawler in an tlawi ta thut thut mai a chang, ral hong hei chu loi zun dan tumin. An kuta chun then kan thuk-fung, hriam-hrei, ret-saihli, panghem(Silai puak thei) nih thil hrang hrang inlekin anin thlawi ta zawk a chang. A tawp tawpa chun, ral khel invoi ei chang ti inchiang a chang hnung chun khawsung nih a mi hei laia chun lung-hnip na thli chu a hongin thli nawk ta  zawk. Ma angkata ral khel kinvoi na chanchin hi vona ri in thuzer-baizer huna chinga la awm nai thin a chang, hma tiang hom la chang tir ati.

A chunga chanchin tawi te ki hong tarlang na san chem chu, chanchin(information) hin inka tawk in mo sin a tho thei ti ei hoi thei na ding mai a chang.

Chanchin(information) sin tho theina chunga ki hong ti ta lak lo, a ral tak May thla tawp tiang han thlang mi zirlai nunghak Lahiri Debbarma Chun mani nunna chu awk-hruia inkhai in an boiral tir chanchin chu mi tamkan ei hoi pak. Ma angkata thlang mi zirlai nunghak khatkan mani nunna an boiral tir na san chu mi tamkan Agartala Big Bazaar enkol tu hei ni Auxilium Girls School Principal chunga anin thlung a chang. Ma dungzui chun ei rengrama chun hmun hrang hranga Students inzawm khom hei chun nansan vaikan rawl an sua rual rualin an lung awiloi na hom anin lang tir sa achang. Lahiri Debbarma thina chungchanga hin Social media deka chun inhnial na thaivua a tho a achang. Chun, Lahiri Debbarma chanchin hi rengram media in thudik-thukhel inta na nei loiin nansa vaikan a tarlang leiin mipui tamka thinlung(emotions) nih ngainat na(sentiment) a chun hmun a lua ta zawk a chang. Thlang mi(Tribals) hei lai homa inhnial na an paing tan ta zawk, asan chu thenkan Christian tanna lungril inpu in Auxilium School maw an inphur chu nansa vaikan anin hua a chang. Then ka hei rochun, Christian pumpui(abikin Missioneries) hei chu target bikin in ngai bei loi tak tak rawl nih tawngbai hom anin sua ta zawk a chang. Ma angata thlang mi hei lai homa tan bik neia inhnial na inpaing chu inthuk takan ei hang ngaitua a chang chun, ma anin hnial na hi media nih social media hei chanchin sua a inthoka intan a chang.
Ei sumindawng na India hi democracy dan zui rambung a chang leiin media chu a zalen ding hrim a chang, adik. Media hi mi-thiam heiin “democracy chaw in-lina(fourth pillar of democracy)” an loi iti thin hrim a chang. Changrochu, media in mophurna input na a I nei chu in hmaiin, a zalenna chai an lian a tum chun machu thil dikloi nih thil ti awm tak achang. Zalenna hi manmasi in ei chanpawl(rights) hrim an chang, changrochu ki zalenna chun mi dang zalenna chanpawl chu a phum that a tum chun ma angkata zalenna chu inthanglian tir ti a chang no. Ei rengrama Media hei hi a hnem tiang chun ihman an mophur na an hoi no, an hoi no ki ti chun inthial ki tia, a hoi an tum no a chang zawk. Maleiachun, media in a mophurna a hoi no chun, ma angkata thil hi chu hma tiang alan piang tir ding a chang.
Manmasi hi thil siam dang hei laka ei danginlamna khatka chu, ei ni chu “Chanchin hral”(information hungry) ram-sa ei chang. Ma chanchin chu khel mo achang, adik mo achang chu tuhmanin ei ngai poimaw zawk thin no a chang. Atuna ei ngir na hun chu kum 10 ka hma a angka a chang tak no leiin, chanchin siam tu nih a siar tu hei, anin hni in mophur na lian tak anin pu a chang. Atun chun, chanchin chu internet nih social media hmangin mit khap Karin khawvela hmun hranga hrang a thlung thei ta ah. Maleiin atunchun, rambung nih rambung indoi tir ding homin silai-puak thei inleka inkap kher kher atul ta naw, hnam nih hnam in soisak tir dingin mipui bumkhawm nih koikhawm reng atul ta naw. Ma sin hei kapai chu chanchin khatka chai rengin a tho thei a chang. Chanchin khel inthang leiin mi thenka chun an sumindawng na(business) ari in anin heng thei rual rualin mi thenka chu an sumin dawng na kawnga nansa fekan anin hlawk thei sa den a chang. Chanchin khel chun mi sual nunna hom a san thei, mi dik nunna hom an boiral tir thei a chang.
Manmasi ei chang leiin ei ni chun anaran in thinlung(emotions) rawl chu ngaisak luatin thil dik chu inta sual in ei ngainat na(sentiments) chu thlipui inthlit dan danin ei kalpui thin a chang. Ma thinlung nih ngainat na thlipui chia chu a chang atun tuma Lahiri Debbarma thina thu a mipui tamkan an i kalpui chu. Adik-akhel ngaiven na tul zia hoi ta loiin chanchin dikzoi loi(half truth) inthe dara awm chun a hup hoi ta a chang. Ma hi Auxilium School Principal nih Big Bazaar enkoltu hei ki tan lei lem a chang no, changrochu thil dikzoi loi chu nansa takin tarlangin a awm na chu ki pom no lei mai achang zawk.
Ei in relbawlna dana(criminal law) thufing khat ka ei i nei chu, “dikloina hmusuak a chang hmaka chu tupai mi dik an chang”(a person is innocent unless proven guilty), ti chu a chang. Ma thufing dungzui chun Big Bazaar enkawl tu nih Auxilium School Principal chu dikloi a tarlang an chang ta dai zawk, ei media chanchin hmangin. Media chun chanchin dik tarlang loiin roirel tu ngirhmun chu a lua ta zawka. Roirelna chu roirel tu(Judge) hei sin a chang, media sin a chang naw. Thudik kelsuak ah adik loi hei roirel na a in ngir chu Police hei sin a chang, media sin a chang no. Ma hmuna hi chun Police hom media, roirel tu hei hom media an chang ta zawk. Ma angka chu a chang inte, Police nih Roirel tu hei imo ei tul na?
Darlong nai hei hom technology tiang hnung ei tawl ve no ah, social media deka chun mi ang angkan eiin long ve thin a chang. Chun, atawp taka ki hong I ti awi zawk chu chanchin(information) ei thedar hma hin, ma chanchin dinghmun(authenticity) chu eiin ta nih ngaiven lak chu ei mophurna lian tak a chang.

No comments:

Post a Comment