Friday 6 March 2015

Inpumkhatna Ra

“Whatever disunites man from God also disunites man from man”.........Edmund Burke

Inpumkhatna nih inpumkhatloina hi tangka hmai inhni angka an chang leiin, inpumkhatna ra hril ding chun inpumkhatloina ra hom hril sa a ngai a chang. Sam No. 133 Ziaktu chun unai inrem dil diela awm khawm hlutzie nih anmani chunga chun malsawmna vurin a awm thin thu a hril laiin, mani ni mani indoi sungkuo chu an ngir suok thei loi thu Isua ngeiin chieng vaikan a hril a chang (Mk 3:25).
Inpumkhatna nih insuikhawmna hi thu hrang hrang, changhomin, ra thuhmun insuo ve ve an chang leiin, ki hong hmang kop chang awm ati. Tukver pahnia inthokin thlir inla. Pakhatna chu khawvel tukver, a dang chu eimani khawvel i.e Darlong khawvel tukver a chang.
Inpumkhatna thu ei hril ding hin hmai in hnika a nei a. Pakhat na chu thil tha thaw dinga inpumkhatna, a dang chu thil sual thaw dinga inpumkhatna a chang. Babel insang bawl dinga manmasi nai hei inpumkhatna, inthikna leia mani unai ngei that dinga Jakoba naihei inpumkhat na nih Isua khengbet dinga Sanhedrin rual inpumkhat ang ka chang loi in, ram nih hnam damna ding a chang phot chun mimal inhlawkna ding hom chân ngam a, nih ahril chaia hril changloia asin a tho taima pu zawk nun chu achang ki hong ihril awi chu. Ma tukvera inthok chun mit inlènin, khawvel hmun hrang hranga inpumkhatna nih inpumkhat loina ra suok, histawri-a ei i hmu hei nih ei Darlong khawvela sin a thaw mek danhei chu Sura’n a loi bu athlir ang kan hang thlir ei tih.
India khawmuolpuiah
Khawvel tukvera inthoka ei thlir chun ram le hnam inpumkhat hun le indar huna an ngirhmun hril ding a tam em em a. India ram ei en chun, Aryan Civilisation a tlak hniem/siet hnung han ram chiktê té-in an inthen dar ta vong a, mani nih mani indoin an in khawsak ta a. Machu remchanga lain, ram dang miin an awi tik pai an hong rùn a, an rok a, an awp khum a. Ma rûntuhei laia khat chu Alexander The Great ha a chang. Mi var Chanakya chun India chu lal hrat tak kai hruaina hnuoia a awm naw chun a chendar aw ding a hmu chieng leiin, tleirawl Chandragupta Maurya chu lal hrat tak chang dingin hriek an thi ta a, Maurya Dynasty (321-185 BC) a hung ngir a, Lal ropui Ashoka The Great chu a hong inlal a, ram khata hrat taka India chu rambung hrat tak khatkan a siemin sirbi poimaw tak chu a hong remruot a, a khawpui khatka Sarnath-a a lungpui phun chunga simbawl a siem Ashoka Pillar chu kum 2200 vel hnungah India National Emblem a hong chang ta nghal a.
Changhomin, Ashoka thi hnungin lal hrang hrang inlalna hnuaiah India chu a hong awm a, hun tawi ka hnungin Gupta Dysnaty chu siamsuak in a hong awm, Hindu sakhua nih kalchar chu an hong tuai thar nawk a, Indian histawri a “Golden Period” tia an koi hial a chang. Gupta dynasty chimral hnungin, India ram bung chu inthen dar nawk in a awm leiin Arab rama Muslim lal hrang hrangin an thei angkan an hong rùn a, an vonga, an siehlawhei vawngna hnuaiah sia-in, India hmar tiang chu Slave Dynasty hnuaiah hun itenka mo chu a awm hnungin Mughal Dynasty-in a hong thleng a, anmani kuta inthokin British sumdawng mi tlawmte-in an hong lak a, British ramper a siemin kum zahni zet an op a, kum 1947 han zalenna a hmu chai a chang. India ramin zalenna a hmu han lal hrang hrang op rambung (princely states) 565 zet an awm a; ram lian tak Pakistan nih Bangla Desh lem chu a chân ta nghe nghe a chang. Changrochu, var taka “Unity in Diversity policy” hmangin India sorkar thar chun a fun khawm a, tun hin khawvela hmasawn hrat tak ram laia a hmatawnga inthung phak na dinghmuna a ngir ta.
Hindu nih Muslimhei chu hmunkan anin khawsak thei ta naw ti a inngai in ram thar Pakistan (West Pakistan & East Pakistan) siamin India nih Pakistan chu a nin then ta nghal a. Mangkachun, sakhua hi mihriam hei in fun khawmtu neka then dar theipu a chang theizia an hong hawichiang hlek hleka, kum 24 ka hnung chun Pakistan chu a koi dar nawk a, East Pakistan chu rihming thar Bangladesh inpu in an khawsak hrang ta nghal a. Insuikhawm nih inpumkhat ngai loi mihriam, hnam nih Ram chu inthen darna hriin ala zui ngat ngat a chang.
Europe khawmuolpuiah
Europe ram (Continent) ei en chun, Holy Roman Empire a chimral hnung han a tuor nasa tak chu Germany nih Italy an chang. Ar ek indar thin ang ka mai in an indar a, Germany chu States hrang hrang 1000 ka zetin a koi dar a chang. Napoleon Bonaparte-in a op hnung han States 38-in a hong sui khawm chun, awm zia a hong nei dap a chang. Chunkachun, 1851-71 inkara insuikhawm na thlipui a hong in thlit buon buon hnung chun Germany chu 1871 han an insuikhawm a, an thang lian ta tuol tuol a, ni tla seng loia roireltu Great Britain hom hong doi ngamin, Indoipui 1 & 2 ah chan hrang an la nghal a chang, Germany a tlawm ve ve a, a tawpah then darin a awm a. changhomin, October 1990 han East Germany nih West Germany chu an inpumkhat nawk tah a chang. An inpumkhata inthok hin a nin tin in hma an sawn duok duok a, indopui 1 & 2-a an hne loi Great Britain ha an kalkhêl ta dai zok a.
Italy hom Germany lampuia kal a chang a, then darin a awm hnung homin hmasawnna lam chu inhmai loi in ala pan. Mahei chu inpumkhat nih insuikhawmna ra suok an chang zok.
Tun laia khawvel thupui chu “Globalisation’ ti hi a chang. Kommunikation nih transportation a hong awlsam hnung hin khawvel chun a ruola thlengin thlakna eng nih rah mu theina ding hmuna ei hong awm ta. Chu inzomna chu a hong hrat ruol ruolin in khaihrangna cha-dan a hong nor chim a, sumin-dawngna nih Teknology tienga hmasawn hei zok chun ram an lak duok duok a. Ram khatka ringot hom doi a inhne ruol ding a chang tak naw leiin ram bung hrang hrang nih khawmuolpui hrang hranga awmhei chun inzomkhawmna pawl an siem a. Europe Continent a sumindong ramhei chun European Union an inding tir a, harsatna tam tak karah, an dam khawsuok tlang theina ding ngaitua na leiin rambung hrang hrang mataka chun an hontang ta nghal a chang. Machu inpumkhatna ra suak a chang. ma angka chun ram bung hrang hrang damna zongin a insui-khawm ta a, India nih a kawl velah SAARC, Asia sak tieng ASEAN, Arab ramah Arab League, African Union (AU), Organisation of American States ( OAS), Carribean Community (CARICOM) etc. Ma anga chun kong hrang hranga dam khawsuokna dinga insuikhawm pawl chu 288 ka lai zet an awm.
Darlong khawvelah
Khawvel hmun hrang hranga insuikhawmna pawl an i siemhei chu la hang in hnil lak in Darlong khawvelah lut inla. Ki hoi thial naw chun, Darlong phaia inzomkhawm (Organisation) awm hmasak chem chu “Upa Komiti” a chang. A tuna ei ding hmun tlirin-Darlong chu Khua 22 ka lai chuanin Rengram Govt hnuaia ei in sumdong a, Khawvel a hong thlak in tleng tuol tuol a, ei mani lai homa tlak in tlengna thli a hong intlit ve a, Insuikhawma nih Inpumkhat na lian zia ei hong hoi a, Organisations hrang hrang ei hong siam tungding ta a, maheilaia chun DHI, DTLI, YDA, DSU, DSCO ti hei hi tarlang kai anchang. Ma organizations hei chun mophurna lian tak dara inbat in anne hruaia, athat em ema, ei lungin rual leiin Lalpa in mal ani sawm tira, Hnam dang hei homa ne ang phak loina ding hmuna chun ei hong ngir ta nghal a chang.Ei khawhmual hoi atlai angka denin ei khawhmual hoina hom eimani laia roi arel sawt naw a, inpumkhatloina chi chu ei hnam laia tu in a awm ta nghal a chang. Machi tu a awm chu atun hin rizung alaning vu, maleia chun athat eitum chun hun remchang chem achang, ei awi naw chun rizung hong nei atia hnunga chun hong ra atia chi hong tlangati. Rualthar thenka heichun la hoi chelnawni, thu inthuk achang, thu poimaw nih hnung thu dinga ti awmtak thil nen tlung theipu a chang. Hnam laia inpumkhatna hi tlaksam tik a loi awm nai thin, ei hnam in hnaipui chem Hmar nih Mizo hei history hom ei hang en achang chun inpumkhatna an loi tlakhniam tik a loi awm reng thin,changrochu ma hmuna intang chun anin suikhawmna chu athang lian nawk thin. Maleiachun, an loi in thialna hei enin thil tamka zirding ei nei, inthialna ram lampui chu ei loi theina dingin. Ei hang tlir sei pei achang chun, atuna North East States hrang hranga Ramhnuaimi(Extremists)- Ram nih dinghmun inchu a awm hnam hei hi an toibul nih history chu anin hlavak naw, changrochu Inpumkhatna anmani laia aloi tlaksam luat leiin von hin an dinghmun chu mimal nih hnam angkan araptlak nih antak em achang. Entirna in Manipur rama Hmar nih Kuki ramhnuaimi heihi an toibul angka bak anchang, changa anlaia impumkhatloina chi chu rizung alak leiin Inremna zai an rel thei ta naw. A tawpa kiti awi chu-Ei History hi tuhomin nen ziak pek nawni, ei mani ngeiin eiin ziak vu a chang zawk, atuna ei kalhmang nih ei awm dan heihi hnunga ei history lekhabu a inziak a la awm ding an chang.

No comments:

Post a Comment